Η κορτιζόλη ή κορτιζόνη είναι μία ορμόνη που εκκρίνεται από τα επινεφρίδια, απαραίτητη για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού. Η συγκεκριμένη ορμόνη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον έλεγχο των επιπέδων του σακχάρου στο αίμα, στη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων αρτηριακής πίεσης, στην αποτελεσματική χρήση των θρεπτικών συστατικών (υδατάνθρακες, πρωτεΐνη, λίπος), στη μείωση της εξέλιξης της απάντησης της φλεγμονής και στη ρύθμιση του κύκλου ύπνου-αφύπνισης του οργανισμού.
Είναι γνωστή και ως «ορμόνη του στρες» καθώς σε έντονες καταστάσεις στρες αυξάνονται τα επίπεδα της, ως φυσιολογική απάντηση του οργανισμού. Το χρόνιο στρες οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης και κατ’ επέκταση σε αύξηση του σωματικού βάρους. Πως εξηγείται αυτό;
Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει τη δυνατότητα να αυξομειώνει τη κορτιζόλη που εκκρίνουν τα επινεφρίδια ανάλογα με τις ανάγκες του. Σε καταστάσεις στρες ξεκινά ένα σύνολο αντιδράσεων, στον οργανισμό, από τον υποθάλαμο και το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο καταλήγει στα επινεφρίδια με απελευθέρωση κορτιζόλης. Αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό αν σκεφτούμε ότι όταν προκύπτει μία αγχώδης κατάσταση αυξάνονται οι ενεργειακές ανάγκες του οργανισμού και η κορτιζόλη είναι αυτή που εξασφαλίζει την απαιτούμενη ενέργεια προκαλώντας αποδέσμευση γλυκόζης από το ήπαρ. Η αύξηση της έκκρισης κορτιζόλης άρα και των επιπέδων της στο αίμα, αποτελεί μία φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε καταστάσεις στρες. Όμως σε περιπτώσεις χρόνιου στρες παρατηρείται παρατεταμένη υπερκορτιζολαιμία. Η υπερκορτιζολαιμία οδηγεί σε αύξηση της όρεξης και μακροχρόνια σε εναπόθεση ενδοκοιλιακού λίπους και ανάπτυξη αντίστασης στην ινσουλίνη.
Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι ψυχολογικές διαταραχές όπως το άγχος, το χρόνιο στρες αλλά και η κατάθλιψη αποτελούν παράγοντες κινδύνου τόσο για αύξηση του σωματικού βάρους και ανάπτυξη παχυσαρκίας (κυρίως κεντρικού τύπου, εναπόθεση λίπους στην κοιλιά), όσο και για εμφάνιση μεταβολικού συνδρόμου και καρδιαγγειακών επιπλοκών.
Από την άλλη πλευρά, αρκετές μελέτες κάνουν φανερό το ρόλο της παχυσαρκίας στην ανάπτυξη αγχωδών διαταραχών, άρα και αυξημένων επιπέδων κορτιζόλης στο αίμα. Ο μηχανισμός που εξηγεί τη σχέση αυτή είναι η ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων και του συμπαθητικού νευρικού συστήματος.
Στην πραγματικότητα, η σχέση του υπερβάλλοντος βάρους-παχυσαρκίας και του χρόνιου στρες φαίνεται να είναι αμφίδρομη. Μάλιστα θα μπορούσαμε να πούμε ότι εδραιώνεται ένας φαύλος κύκλος, στον οποίο η αύξηση του σωματικού βάρους και η παχυσαρκία κεντρικού τύπου προκαλούν παρατεταμένη διέγερση του συστήματος του στρες η οποία εκδηλώνεται ως άγχος ή/και κατάθλιψη, και αντίστροφα (vice versa).
Συμπερασματικά, μικρές αυξήσεις των επιπέδων κορτιζόλης ως απόκριση στο στρες είναι φυσιολογικές. Όμως όταν τα επίπεδα παραμένουν χρονίως αυξημένα, λόγω χρόνιου στρες, ενδέχεται να παρατηρηθεί αύξηση του σωματικού βάρους ή/και παχυσαρκία και εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων.
Στην εποχή που διανύουμε οι στρεσογόνοι παράγοντες ποικίλουν και σε πολλές περιπτώσεις αυξάνονται, γεγονός που σηματοδοτεί τη σημασία της αποτελεσματικής διαχείρισης τους. Μία ισορροπημένη διατροφή σε συνδυασμό με τακτική φυσική δραστηριότητα μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση του στρες και τη πρόληψη από πολλά χρόνια νοσήματα.
Πηγές:
- Preiato, D. (2020). What is cortisol and how does it affect your body? Healthline
- Geiker, N. R. W., Astrup, A., Hjorth, M. F., Sjödin, A., Pijls, L., & Markus, C. R. (2017). Does stress influence sleep patterns, food intake, weight gain, abdominal obesity and weight loss interventions and vice versa? Obesity Reviews, 19(1), 81–97.
- Hewagalamulage, S. D., Lee, T. K., Clarke, I. J., & Henry, B. A. (2016). Stress, cortisol, and obesity: a role for cortisol responsiveness in identifying individuals prone to obesity. Domestic Animal Endocrinology, 56, S112–S120.
