Οι ταινίες του Stanley Kubrick χαρακτηρίζονταν ως «αριστουργήματα» πριν ακόμα προβληθούν στους κινηματογράφους. Ήταν γνωστός για την τελειομανία του, τις φιλόδοξες ιδέες του, τον έλεγχο που απαιτούσε να έχει σε κάθε τομέα των γυρισμάτων.
Οι ταινίες του, ήταν πραγματικά «δικές του», καθώς επέβλεπε κάθε λεπτομέρεια και συχνά έπαιρνε τη θέση του φωτιστή, του ηχολήπτη, ακόμα και του σκηνογράφου, όταν δεν έμενε ικανοποιημένος. Το 1968, κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους η πιο φιλόδοξη ταινία του μέχρι τότε. Είχε τίτλο «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» και σύμφωνα με τον Kubrick , ήταν μια «καλή ταινία επιστημονικής φαντασίας». Ο σκηνοθέτης μάλιστα είχε προβεί στον παραπάνω χαρακτηρισμό, για να σχολιάσει όλες τις υπόλοιπες ταινίες επιστημονικής φαντασίας που είχαν βγει κατά καιρούς, τις οποίες δεν θεωρούσε αξιόλογες.
Υπόθεση: Μετά την ανακάλυψη στη Σελήνη ενός μυστήριου, μαύρου μονόλιθου, που ίσως κρύβει πολλές απαντήσεις γύρω από την καταγωγή της ανθρωπότητας, ξεκινά ένα ταξίδι αναζήτησης προς το άγνωστο, ένα διαστημικό ταξίδι στον πλανήτη Δία. Αρχηγός της ομάδας, που συγκροτείται, είναι ο Dave, καθοδηγούμενος από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή τεχνητής νοημοσύνης, τον HAL. Όμως ο HAL, που ρυθμίζει τις λειτουργίες του σκάφους, θα παρουσιάσει ξαφνικά παράξενες διαταραχές και θα στραφεί ενάντια στους ίδιους τους κοσμοναύτες.
Ο Stanley Kubrick μετά τα γυρίσματα της ταινίας S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα εντυπωσιάστηκε από την πιθανότητα της εξωγήινης ζωής και έτσι αποφάσισε να γυρίσει μια καλή ταινία επιστημονικής φαντασίας. Ψάχνοντας για έναν κατάλληλο συνεργάτη στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, ο Kubrick συμβουλεύτηκε από μια αμοιβαία γνωριμία, προσωπικό στην Columbia Pictures,τον Roger Caras, να συναντήσει τον τότε γνωστό, συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, τον Arthur Clarke.
Το σενάριο, γραμμένο από τον Kubrick και τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Arthur Clarke είναι εν μέρει βασισμένο στο διήγημα του Clarke “The Sentinel”. Το 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος, το φανταστικό, εντυπωσιακό και βραβευμένο αριστούργημα του Stanley Kubrick, περιγράφει τη σχέση ανθρώπου και μηχανής με ένα πρωτόγνωρο κινηματογραφικό συνδυασμό ήχου και εικόνας. Μία ταινία σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου, που ήταν υποψήφια για τέσσερα βραβεία Όσκαρ αλλά τελικά κέρδισε μόνο αυτό των οπτικών εφέ. Μάλιστα εξαιτίας των τεχνικών απαιτήσεων της ταινίας, το κόστος της ξεπέρασε κατά 4,5 εκατομμύρια δολάρια τον αρχικό προϋπολογισμό των 6 εκατομμυρίων δολαρίων, ενώ βγήκε και εκτός χρονοδιαγράμματος κατά… 16 μήνες!
Η ταινία περιστρέφεται γύρω από θέματα όπως η ανθρώπινη εξέλιξη, η τεχνητή νοημοσύνη και η εξωγήινη ζωή. Επίσης, είναι αξιοσημείωτη για την επιστημονική ακρίβεια των λεπτομερειών του σεναρίου, τα πρωτοποριακά (για την εποχή τους) ειδικά εφέ, τη χρήση του ήχου ως αφηγηματικού μέσου και την εξαιρετικά λιτή χρήση διαλόγου. Χαρακτηριστικές είναι επίσης και οι σεκάνς με μουσική επένδυση κομμάτια όπως ο Γαλάζιος Δούναβης του Γιόχαν Στράους και το Τάδε έφη Ζαρατούστρα του Ρίχαρντ Στράους.
Η πρώτη σκηνή της ταινίας δεν περιέχει ούτε ένα δευτερόλεπτο ανθρώπινης ομιλίας. Χιλιάδες χρόνια πριν, μια ομάδα πρωτόγονων ανθρώπων, που είχαν ακόμα μορφή πιθήκων, δέχεται επίθεση από μια αντίπαλη φυλή, η οποία τους διώχνει από τον νερόλακκο, που είχαν εγκατασταθεί. Ένας πίθηκος όμως, ο οποίος στο σενάριο είχε το όνομα Moon watcher, δηλαδή αυτός που παρακολουθεί το φεγγάρι, σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει ένα κόκκαλο ως εργαλείο και όπλο. Με αυτό, επιτέθηκε και σκότωσε τον αρχηγό της αντίπαλης φυλής, παίρνοντας έτσι πίσω τον πολύτιμο νερόλακκο. Ήταν η στιγμή που ο πρωτόγονος άνθρωπος σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία, για να επιβληθεί στους υπόλοιπους.
Τους πιθήκους υποδύθηκαν ηθοποιοί, ντυμένοι με στολές. Η μεταμόρφωσή τους ήταν τόσο πετυχημένη, που πολλοί σχολίασαν ότι η Ακαδημία δεν τους έδωσε το Όσκαρ για καλύτερο μέικ απ, γιατί δεν είχαν καταλάβει ότι ήταν άνθρωποι μέσα στα κουστούμια! Τον «φεγγαρο-παρατηρητή» ενσάρκωσε ο μίμος Daniel Richter, που μελετούσε τις κινήσεις πιθήκων και μαϊμούδων για μήνες. Κάποια στιγμή, ο Richter ως πίθηκος πετάει το κόκαλο στον αέρα και με τη βοήθεια ειδικών εφέ, μετατρέπεται σε διαστημικό σταθμό. Η σκηνή αλλάζει και ο θεατής μεταφέρεται μερικά χιλιάδες χρόνια στο μέλλον, όταν ο άνθρωπος έχει φτάσει να κατακτήσει το διάστημα. Τα πλάνα του διαστήματος επενδύθηκαν μουσικά με το βαλς του Γιόχαν Στράους, «Μπλε Δούναβης», αναδεικνύοντας έτσι την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ο “πρωταγωνιστής” της ταινίας για πολλούς δεν ήταν κάποιος από τους ανθρώπους του καστ, αλλά ο υπολογιστής HAL 9000, που συνοδεύει τους αστροναύτες στην αποστολή τους προς τον Δία. Ο HAL μιλάει με ανθρώπινη φωνή, συζητά και παίζει σκάκι με τους ανθρώπους, που φτάνουν σε σημείο να αναρωτηθούν αν το μηχάνημα έχει αποκτήσει συναισθήματα. Όταν εντοπίζουν ένα λάθος στους υπολογισμούς του, αποφασίζουν να τον αποσυνδέσουν, αλλά ο HAL αντιλαμβάνεται το σχέδιο και προσπαθεί να τους εμποδίσει, κόβοντας το οξυγόνο του αστροναύτη Φρανκ Πουλ. Ο Πουλ επιβιώνει και αρχίζει να αποσυνδέει τον υπολογιστή, ο οποίος τον παρακαλεί να σταματήσει και στο τέλος, παραδέχεται ότι φοβάται τον θάνατο. Καθώς φτάνει στο τέλος, αρχίζει να τραγουδά την πρώτη πληροφορία που είχε περαστεί στη μνήμη του, το τραγούδι «Daisy Bell». Ο «θάνατος» του υπολογιστή συγκινεί τους θεατές σαν να ήταν άνθρωπος. Η ανεπτυγμένη τεχνολογία του HAL του είχε επιτρέψει να αποκτήσει συναισθηματική λογική, όπως την ανάγκη να επιβιώσει και τον φόβο για το άγνωστο.
Τη φωνή του HAL έκανε ο Douglas Rain, ο οποίος στις ηχογραφήσεις ήταν ξυπόλητος και ακουμπούσε τα πόδια του σε μαξιλάρι, για να μιλά με γαλήνια ηρεμία, σαν να ήταν προγραμματισμένος. Το τραγούδι «Daisy Bell» ήταν στην πραγματικότητα το τραγούδι που χρησιμοποιούσαν τα εργαστήρια τηλεπικοινωνιών Bell, που εκείνη την εποχή προσπαθούσαν να αναπτύξουν «ομιλία» για τους υπολογιστές. Το «Daisy Bell» τραγουδούσε ο υπολογιστής IBM 704, καθώς οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ήταν ευκολότερο να προγραμματίσουν τα μηχανήματα να τραγουδούν, παρά να μιλούν.
Αποδοχή
Οι κριτικοί αρχικά ήταν διχασμένοι, όμως η ταινία εξακολουθεί να θεωρείται μία από τις πιο αριστουργηματικές του είδους της, ενώ άνοιξε το δρόμο των ιστοριών επιστημονικής φαντασίας στο Χόλιγουντ. Οι διάσημοι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας της εποχής ήταν το ίδιο διχασμένοι, όσο και οι κριτικοί. Συγγραφείς όπως οι Ray Bradbury και Lester del Rey πίστευαν ότι από το «2001» έλειπε κάτι, ενώ οι Isaac Asimov και Samuel R. Delany είχαν εντυπωσιαστεί πολύ.
Οι πωλήσεις των εισιτηρίων ήταν και αυτές πολύ χαμηλές όταν πρωτοκυκλοφόρησε η ταινία. Οι περισσότεροι μάλιστα κινηματογράφοι ήταν έτοιμοι να την αποσύρουν, όταν παρατήρησαν ότι συνεχώς αυξανόταν ο αριθμός νέων ανθρώπων που έβλεπαν την ταινία ξανά και ξανά. Ήταν οι “χίπηδες” που ανακάλυψαν ότι το 2001: A Space Odyssey προσέφερε το τέλειο ψυχεδελικό θέαμα, όταν βρίσκονταν υπό την επήρεια ναρκωτικών.
Κατά κοινή ομολογία το 2001: A Space Odyssey θεωρείτε ως το καλύτερο έργο του Kubrick, ή καλύτερα ως το μεγάλο έργο του και μάλιστα μια από της καλύτερες, αν και δυσνόητη, ταινίες όλων των εποχών, ενω και κριτικοί ανα τον κόσμο την κατατάσσουν (ακόμα) στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών!
Φέτος 50 χρόνια μετά την πρεμιέρα της το αθάνατο sci-fi του Kubrick θα προβληθεί επετειακά στις Κάννες σε μια unrestored, όπως επισημαίνει το Φεστιβάλ – δηλαδή που δεν έχει υποστεί ανακαίνιση, αλλά έχει τυπωθεί εκ νέου από το αυθεντικό αρνητικό, κόπια των 70mm, ενω θα σηματοδοτήσει και την πρώτη εμφάνιση του Nolan στην Κρουαζέτ, μιας και θα προλογίσει την προβολή. «Μία από τις πρώτες αναμνήσεις μου είναι η προβολή του “2001” στη Leicester Square του Λονδίνου παρέα με τον πατέρα μου. Η ευκαιρία να συμμετέχω στην αναδημιουργία αυτής της εμπειρίας για μια νέα γενιά, και να απανασυστήσουμε το αριστούργημα του Kubrick σε όλο το αναλογικό μεγαλείο της στο φετινό Φεστιβάλ Καννών, είναι τιμή και προνόμιο», δήλωσε ο Nolan.
