Η αντιμετώπιση του καρκίνου του παγκρέατος παραμένει μια πρόκληση, παρά την πρόοδο της ιατρικής. Ο καρκίνος του παγκρέατος αποτελεί την 3η συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο σε άνδρες και γυναίκες παγκοσμίως και εμφανίζεται σε άτομα με μέση ηλικία διάγνωσης τα 70 έτη. Λόγω του ότι τα συμπτώματα διάγνωσης είναι πολύ κοινά, συνήθως η διάγνωση γίνεται σε προχωρημένη νόσο (8 στους 10 ασθενείς) με αποτέλεσμα η 5ετής σχετική επιβίωση στο 3ο στάδιο να φτάνει το 12.8%. (National Cancer Institute). Ωστόσο νέες θεραπευτικές στρατηγικές περιλαμβάνουν αποτελεσματικά χημειοθεραπευτικά σχήματα, στοχευμένη θεραπεία και ανοσοθεραπεία, καθώς και συνδυασμούς συστηματικών και τοπικών θεραπειών με αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου η συνολική επιβίωση να τείνει να αυξηθεί.
Τι συμβαίνει στο πάγκρεας ;
Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι μια ασθένεια στην οποία καρκινικά κύτταρα δημιουργούνται από τα φυσιολογικά κύτταρα του παγκρέατος συνήθως μέσω μιας αλλαγής (βλάβης) στον γενετικό υλικό του κυττάρου. Αυτές οι βλάβες μπορεί να εμφανιστούν είτε λόγω τυχαίου λάθους της φυσιολογικής κυτταρικής διαίρεσης των κυττάρων, είτε λόγω της επίδρασης διαφόρων παραγόντων στο φυσιολογικό κύτταρο είτε λόγω κληρονομικότητας (η οποία εμφανίζεται συνήθως σε μικρότερες ηλικίες).
Αιτία ανάπτυξης καρκίνου του παγκρέατος
Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι ένας καρκίνος που συχνά δεν έχει σαφή αίτια, με το 90% των περιπτώσεων να θεωρούνται αγνώστου αιτιολογίας. Ωστόσο, έχουν εντοπιστεί ορισμένοι παράγοντες κινδύνου που μπορούν να συνδεθούν με την ανάπτυξή του. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση της νόσου. Παράγοντες κινδύνου αποτελούν:
- Ηλικία (ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του παγκρέατος αυξάνει με την ηλικία)
- Κάπνισμα (το 25% των ασθενών με παγκρεατικό καρκίνο είναι ή ήταν μακροχρόνιοι καπνιστές)
- Παχυσαρκία (η τακτικά αυξημένη κατανάλωση τροφών πλούσιων σε κορεσμένα λιπαρά και επεξεργασμένου κρέατος και η χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών μπορεί να αποτελέσουν παράγοντες κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του παγκρέατος)
- Ιστορικό αρρύθμιστου διαβήτη
- Ιστορικό χρόνιας παγκρεατίτιδας
- Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
- Λοίμωξη με Helicobacter pylori, τον ιό της ηπατίτιδας Β ή τον ιό HIV
- Έκθεση σε συγκεκριμένες χημικές ουσίες
- Μεταλλάξεις σε ορισμένα γονίδια
- Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου παγκρέατος
- Ορισμένες κληρονομούμενες παθήσεις όπως η κληρονομική παγκρεατίτιδα
Συμπτωματολογία
Ο πρώιμος καρκίνος του παγκρέατος συχνά δεν παρουσιάζει πρώιμα συμπτώματα, όμως καθώς εξελίσσεται, η συμπτωματολογία ποικίλει ανάλογα με τη θέση εντόπισης του όγκου. Οι όγκοι στην κεφαλή του παγκρέατος συνήθως προκαλούν περισσότερα συμπτώματα από ό,τι εκείνοι που εντοπίζονται στο σώμα ή στην ουρά και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι όγκοι στην κεφαλή του παγκρέατος μπορεί να πιέζουν τον χοληδόχο πόρο ή τον παγκρεατικό πόρο και να προκαλούν καταστάσεις όπως ο ίκτερος. Τα πιο κοινά συμπτώματα περιλαμβάνουν: απώλεια βάρους, κιτρίνισμα του δέρματος και των ματιών, κοιλιακό άλγος, ανορεξία, λιπαρά κόπρανα και νεοεμφανιζόμενα χαρακτηριστικά όπως δίψα, συχνοουρία και κόπωση.
Θεραπευτικές επιλογές για τον καρκίνο του παγκρέατος
Η θεραπεία του καρκίνου του παγκρέατος εξαρτάται από το μέγεθος, την εντόπιση και το στάδιο του όγκου και από το αν μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά ή όχι. Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν την χειρουργική επέμβαση, την χημειοθεραπεία , την ακτινοθεραπεία, την ανοσοθεραπεία, την στοχευμένη θεραπεία, και τις τοπικές θεραπείες . Ωστόσο σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, κατά τη θεραπευτική αντιμετώπιση, θα χρησιμοποιηθεί ένας συνδυασμός αυτών των θεραπειών.
Κατά τη διάρκεια της νόσου, οι αντικαρκινικές θεραπείες θα πρέπει να υποστηρίζονται από συμπληρωματικές παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη ή τη μείωση των επιπλοκών της νόσου και της θεραπείας και στη μεγιστοποίηση της ποιότητας ζωής των ασθενών.
Διατροφή και καρκίνος του παγκρέατος
Αναπόσπαστο κομμάτι της υποστηρικτικής φροντίδας των ασθενών με καρκίνο του παγκρέατος αποτελεί η διατροφική υποστήριξη. Ανάλογα με το θεραπευτικό σχήμα που ακολουθείται, καθορίζεται και το διατροφικό πλάνο του κάθε ασθενούς. Πρωταρχικός στόχος αποτελεί ο έλεγχος της κατάστασης θρέψης με ειδικά εργαλεία ανίχνευσης διατροφικού κινδύνου , όπως είναι το ερωτηματολόγιο PG-SGA για τους ογκολογικούς ασθενείς, προκειμένου να αξιολογηθεί αν ο ασθενής υποσιτίζεται ή όχι.
Οι θεραπευτικές επιλογές, μπορούν επίσης να προκαλέσουν, εκτός από τη μειωμένη φυσιολογική λειτουργία του παγκρέατος, διατροφικά προβλήματα όπως μείωση της όρεξης και απώλεια βάρους, ναυτία και έμετο, διάρροια και αλλαγές στη γεύση και την όσφρηση. Επομένως κρίνεται αναγκαία η τακτική παρακολούθηση των ασθενών αυτών καθ’ όλη την διάρκεια των θεραπειών τους, καθώς η απώλεια βάρους παίζει καθοριστικό ρόλο τόσο στον υπολογισμό των δόσεων της θεραπείας όσο και στην ποιότητα ζωής του ασθενούς.
Τα πιο κοινά διατροφικά προβλήματα είναι :
-Δυσκολία στην πέψη λιπιδίων, υδατανθράκων και πρωτεϊνών, λόγω της έλλειψης πεπτικών ενζύμων τα οποία βοηθούν στη διάσπαση του φαγητού και την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τα τρόφιμα, γνωστό ως “δυσαπορρόφηση”. Η δυσαπορρόφηση προκαλεί αλλαγές στην κινητικότητα του εντέρου με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται διάρροια, και τα κόπρανα να είναι ανοιχτόχρωμα λόγω υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Επομένως το χρώμα των κοπράνων είναι ένα σύμπτωμα που χρειάζεται αξιολόγηση. Σε αυτή την περίπτωση για την αντιμετώπιση του εν λόγω συμπτώματος η διατροφή θα πρέπει να είναι χαμηλή σε λιπαρά στην διασπασμένη τους μορφή και στις περισσότερες περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία η χορήγηση παγκρεατικών ενζύμων.
-Ανορεξία και απώλεια βάρους. Η ανορεξία μπορεί να προκαλέσει ταχεία απώλεια βάρους, η οποία συχνά αποτελεί το πρώτο σύμπτωμα της νόσου. Αυτό συμβαίνει συνήθως λόγω κακής απορρόφησης και μειωμένης όρεξης, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να αναπτύσσουν συχνά καρκινική καχεξία. Η απώλεια βάρους αποτελεί ένας από τους παράγοντες που σχετίζονται με την επιβίωση, επομένως συστήνεται εβδομαδιαία ζύγιση.
-Ναυτία, έμετο και διάρροια (λόγω σχήματος θεραπείας).
-Ο ίκτερος (η κίτρινη απόχρωση του δέρματος και του σκληρού χιτώνα των ματιών) μπορεί να προκαλέσει ανορεξία, μεταβολές της γεύσης, έντονη φαγούρα, ναυτία, έμετο και στεατόρροια (λιπαρές κενώσεις). Ωστόσο τα συμπτώματα συνήθως υποχωρούν όταν ο ίκτερος αντιμετωπιστεί.
-Ο διαβήτη (αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα), που παρουσιάζεται καθώς το πάγκρεας δεν μπορεί να παράγει αρκετή ινσουλίνη, αποτελεί ένα από τα συνηθέστερα συμπτώματα που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Επομένως χρειάζεται συστηματική παρακολούθηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα και ενημέρωση των ασθενών για διατροφικές συστάσεις διαβητικών.
Βασικά σημεία για την διατροφική υποστήριξη των ασθενών με καρκίνο του παγκρέατος αποτελούν:
- Κάλυψη ενεργειακών και πρωτεινικών αναγκών και έλεγχος του σωματικού βάρους συστηματικά: Η απώλεια μυϊκής μάζας οδηγεί σε κατάπτωση και εξασθένηση του ανοσοποιητικού με αποτέλεσμα να αλλάζει η ποιότητα ζωής των ασθενών. Πάντα πρώτη επιλογή αποτελεί η κάλυψη των αναγκών μέσω της διατροφής ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάζεται ενίσχυση με εντερικά συμπληρώματα διατροφής τα οποία διαφοροποιούνται ανάλογα με την νόσο και τον στόχο που θέλουμε να πετύχουμε. Κάποια από τα συμπληρώματα αυτά μπορούν να συνταγογραφηθούν δωρεάν σε περιπτώσεις που έχει γίνει χειρουργείο όπως η παγκρεατο-δωδεκαδακτυλεκτομή (Whipple) ή ακτινοθεραπεία, ύστερα από ενημέρωση της ιατρικής ομάδας και του διατροφολόγου.
Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα συμπληρώματα διατροφής χρησιμοποιούνται με σκοπό να συμπληρώσουν τη υπάρχουσα διατροφή σας και όχι να την αντικαταστήσουν!
- Αντιμετώπιση της εκάστοτε συμπτωματολογίας λόγω της θεραπείας π.χ. διαχείριση εμετών και διαρροιών.
- Αντιμετώπιση συμπτωματολογίας της νόσου π.χ. συστηματικός έλεγχος κοπράνων και σακχάρου αίματος και χρήση παγκρεατικών ενζύμων και ινσουλίνης αντίστοιχα, εφόσον υπάρχει δυσλειτουργία ή έχει γίνει χειρουργική αντιμετώπιση.
- Ενυδάτωση: Στόχος 8-10 ποτήρια υγρά – κυρίως νερό / ημέρα. Αποφυγή κατανάλωσης νερού κατά τη διάρκεια του γεύματος, προκειμένου να αποφευχθεί πρώιμος κορεσμός. Τα υγρά προτείνεται να καταναλώνονται μία ώρα πριν ή μετά το γεύμα και όχι κατά την διάρκειά του. Αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης καφεΐνης καθώς μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση και κατανάλωσης αλκοόλ.
- Κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων (κάθε 2-3 ώρες) καθώς μπορούν να εξασφαλίσουν ότι υπάρχει επάρκεια θρεπτικών συστατικών και να βοηθήσουν στην αύξηση των θερμίδων που προσλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ακόμη, τα μικρότερα γεύματα είναι συχνά καλύτερα ανεκτά, όταν υπομένουν συμπτώματα, όπως η διάρροια, η ναυτία, καθώς και η ανεπαρκής ρύθμιση των επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα.
- Η σχολαστική παρακολούθηση των εντερικών συνηθειών είναι σημαντική για τους ασθενείς με καρκίνο του παγκρέατος καθώς οι γαστρεντερικές διαταραχές αποτελούν συνήθη παρενέργειες της φαρμακευτικής αγωγής και των θεραπειών που λαμβάνουν οι ασθενείς αυτοί. Μπορεί να απαιτηθούν τροποποιήσεις στη φαρμακευτική αγωγή, τη διατροφή ή ακόμη και προσθήκη ειδικών συμπληρωματικών διατροφής για την αποτελεσματική διαχείριση αυτών των συμπτωμάτων, πάντα με την έγκριση της ιατρικής ομάδας.
- Τέλος, η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας μπορεί να βοηθήσει στην διατήρηση της μυϊκής μάζας, στην αύξηση της όρεξης και στην βελτίωση της συνολικής ποιότητας ζωής του ασθενούς.
Σε κάθε περίπτωση ο κάθε ασθενής χρειάζεται να αντιμετωπίζεται εξατομικευμένα, επομένως κρίνεται απαραίτητη η διεπιστημονικότητα (ιατρούς, νοσηλευτές, διαιτολόγο, ψυχίατρο, φυσικοθεραπευτή) μεταξύ της ομάδας παρακολούθησης προκειμένου ο ασθενής να λάβει πλήρη φροντίδα σε όλους τους τομείς.
Βιβλιογραφία :
