Σίγησε σήμερα, σε ηλικία 96 ετών, η καρδιά της Ρωμιοσύνης, ο σπουδαίος Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος σημάδεψε ανεξίτηλα τη μουσική ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδας. Ο σπουδαίος αυτός μουσικοσυνθέτης, πολιτικός και συγγραφέας, αλλά και ο ακατάβλητος αγωνιστής, άφησε πίσω του μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη.
Η τραγική είδηση, πως ο Μίκης Θεοδωράκης βρίσκεται πλέον στη «συνοικία των αγγέλων», βύθισε στο πένθος ολόκληρη τη χώρα.
Στον βίο του Μίκη Θεοδωράκη η μουσική και η πολιτική συμβάδιζαν πάντοτε.
Στην ιστορία και στον πάνθεον των αθανάτων πέρασε σήμερα ο Μίκης Θεοδωράκης, με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να κηρύττει -από σήμερα- τριήμερο εθνικό πένθος. Ο ίδιος είπε χαρακτηριστικά πως «σήμερα η Ρωμιοσύνη κλαίει».
Παράλληλα, σύσσωμα τα πολιτικά πρόσωπα της χώρας θέλησαν να αποχαιρετήσουν τον σπουδαίο μουσικοσυνθέτη. Ενδεικτικά:
Η διαδρομή ενός παγκόσμιου Έλληνα – Η φήμη του ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας
Ο Μιχαήλ (Μίκης) Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου 1925. Η καταγωγή του πατέρα του, Γιώργη, ήταν από τον Γαλατά Χανίων και της μητέρας του, Ασπασίας Πουλάκη, από τον Τσεσμέ της Μικράς Ασίας. Οι γονείς του συναντήθηκαν στη Μικρά Ασία, λίγο πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Τα παιδικά του χρόνια ο Μίκης Θεοδωράκης τα πέρασε σε διάφορες πόλεις της ελληνικής επαρχίας, όπως τη Μυτιλήνη, τα Γιάννενα, το Αργοστόλι, τον Πύργο Ηλείας, την Πάτρα, και κυρίως στην Τρίπολη Αρκαδίας, λόγω των συχνών μεταθέσεων του δημοσίου υπαλλήλου πατέρα του.
Στην Τρίπολη, μόλις 17 ετών, έδωσε την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του «Κασσιανή» και πήρε μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών. Στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 συνελήφθη για πρώτη φορά από τους Ιταλούς και βασανίστηκε.
Στη συνέχεια, διέφυγε στην Αθήνα, όπου οργανώθηκε στον ΕΛΑΣ και εκτέλεσε χρέη διαφωτιστή στον Πέμπτο Τομέα της ΕΠΟΝ. Παράλληλα, αγωνίστηκε και σαν διμοιρίτης της Μεταξωτής διμοιρίας του 1ου τάγματος της Νέας Σμύρνης κατά τα Δεκεμβριανά. Συγχρόνως, σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών με καθηγητή τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη.
Το 1950 αποφοίτησε από το Ωδείο με δίπλωμα στην αρμονία. Το 1954 μετανάστευσε με κρατική υποτροφία στο Παρίσι, όπου εγγράφηκε στο Conservatoire και σπούδασε με τον Ολιβιέ Μεσιάν, για σύντομο χρονικό διάστημα, μουσική ανάλυση, καθώς επίσης και διεύθυνση ορχήστρας με τον Εζέν Μπιγκό.
Συνέθεσε μουσική για το μπαλέτο της Λουντμίλα Τσέρινα, το Κόβεντ Γκάρντεν, το Μπαλέτο της Στουτγκάρδης και επίσης για τον κινηματογράφο. Το 1957 του απονεμήθηκε το πρώτο βραβείο του Φεστιβάλ της Μόσχας από τον Σοστακόβιτς για το έργο του Suite No 1 για πιάνο και ορχήστρα. Επίσης, συνέθεσε πολλά έργα συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου.
Το 1960 επέστρεψε στην Ελλάδα. Ήδη από το Παρίσι είχε πάρει τις μεγάλες μουσικές αποφάσεις του, διαφωνώντας ριζικά με τις νέες τάσεις και φορτωμένος συναισθηματισμό, λυρισμό και παράδοση, συνέθεσε το 1958 τον «Επιτάφιο», σε στίχους Γιάννη Ρίτσου, έργο που έμελλε να επηρεάσει σοβαρά την εξέλιξη της ελληνικής λαϊκής μουσικής.
Η αλήθεια είναι πως ο μουσικοσυνθέτης με το αστείρευτο ταλέντο είχε ασχοληθεί με όλα τα είδη της μουσικής, ενώ είχε συνθέσει τον ίσως πιο αναγνωρίσιμο ελληνικό ρυθμό διεθνώς, το συρτάκι «Ζορμπάς» (1964), βασισμένο σε παραδοσιακή κρητική μουσική. Επιπλέον, είχε ασχοληθεί με την κλασική μουσική γράφοντας συμφωνίες, ορατόρια, μπαλέτα, όπερες και μουσική δωματίου.
«Αν δεν είχα βιώσει αυτά που βίωσα, δεν θα είχα γράψει αυτή τη μουσική. Η μουσική για εμένα ποτέ δεν υπήρξε αυτοσκοπός, είναι κάτι το βιωματικό», είχε δηλώσει.
Τα χρόνια της δικτατορίας και η πολιτική του δράση
Η εμπλοκή του Μίκη Θεοδωράκη με την πολιτική ξεκίνησε από πολύ νωρίς, όταν αμέσως μετά τα Δεκεμβριανά άρχισε να διώκεται από τις αστυνομικές Αρχές.
Το 1947, σε ηλικία 27 ετών, συνελήφθη και εστάλη στην Ικαρία, απ’ όπου και απέτυχε, παρά την οργανωμένη προσπάθεια, να αποδράσει. Με τη γενική αμνηστία που έδωσε η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη, ο Θεοδωράκης περνάει στην παρανομία και συμμετέχει στη δράση του Δημοκρατικού Στρατού.
Κατέληξε εκ νέου στην Ικαρία, ύστερα από τη σύλληψή του στο πατρικό του σπίτι, όπου κατέφυγε άρρωστος από πλευρίτιδα. Ακολουθεί εκτοπισμός στη Μακρόνησο, όπου και υπομένει πολύ σκληρά βασανιστήρια. Μετά από παρέμβαση του πατέρα και του θείου του, που ήταν ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι, ο Μίκης θα απελευθερωθεί ως ανάπηρος (τα βασανιστήρια του προκάλεσαν παράλυση).
Το 1963 ιδρύεται η Νεολαία Λαμπράκη, ως αντίδραση στη δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη, και ο Θεοδωράκης εκλέγεται πρόεδρος. Σύντομα θα εκλεγεί και βουλευτής της ΕΔΑ.
Με την επιβολή της δικτατορίας, στις 21 Απριλίου του 1967, ο Θεοδωράκης πέρασε και πάλι στην παρανομία και έναν μήνα αργότερα ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση ΠΑΜ, κηρύσσοντας πανστρατιά εναντίον του καθεστώτος.
Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς φυλακίστηκε στο κτίριο της Ασφάλειας επί της οδού Μπουμπουλίνας. Τα γεγονότα είναι πολλά και διαδέχονται ταχύτατα το ένα το άλλο: απομόνωση, φυλακές Αβέρωφ, μεγάλη απεργία πείνας, αποφυλάκιση και κατ’ οίκον περιορισμός, εκτόπιση με την οικογένειά του στη Ζάτουνα και, τέλος, στρατόπεδο Ωρωπού.
Στον Ωρωπό ο Θεοδωράκης αντιμετώπισε εκ νέου προβλήματα με την υγεία, του ενώ στο εξωτερικό είχε ξεσπάσει «θύελλα» διαμαρτυριών. Πρόσωπα όπως ο Άρθουρ Μίλερ, ο Ιβ Μοντάν, ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς και ο Λόρενς Ολίβιε ζητούν επιτακτικά την απελευθέρωσή του κι έτσι κατέληξε, εν έτει 1970, στο Παρίσι, απ’ όπου και απεύθυνε ξανά έκκληση για την ανάγκη πτώσης του δικτατορικού καθεστώτος. Το 1972 συνάντησε τον Γιασέρ Αραφάτ στο Ισραήλ, όπου πήγε προκειμένου να δώσει συναυλίες, και ενθάρρυνε τις συνομιλίες μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών.
Κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης εντάχθηκε στα πολιτικά δρώμενα της χώρας. Ειδικότερα, υπήρξε υπουργός και τέσσερις φορές εκλεγμένος βουλευτής του ελληνικού Κοινοβουλίου με το ΚΚΕ και τη ΝΔ. Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν κάτι κάτι περισσότερο από το σύμβολο της Αριστεράς που εκπροσωπούσε κατά τη διάρκεια των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών.
Η συγκλονιστική επιστολή στον Κουτσούμπα: «Θέλω να φύγω σαν κομμουνιστής»
Ο Μίκης Θεοδωράκης, το περασμένο έτος, είχε επικοινωνήσει με τον Δημήτρη Κουτσούμπα, γνωστοποιώντας του τις τελευταίες του επιθυμίες, καθώς διαισθανόταν πως ίσως το τέλος της ζωής του ήταν κοντά.
Ο μουσικοσυνθέτης είχε ζητήσει από τον κ. Κουτσούμπα να επιληφθεί εκείνος προσωπικά ώστε «να γίνει σεβαστή όχι μονάχα η ιδεολογία μου αλλά και οι αγώνες μου για την ενότητα των Ελλήνων».
Ολόκληρη η επιστολή του Μίκη Θεοδωράκη στον Δημήτρη Κουτσούμπα
«Τώρα στο τέλος της ζωής μου, την ώρα των απολογισμών, σβήνουν απ’ το μυαλό μου οι λεπτομέρειες και μένουν τα “Μεγάλα Μεγέθη”. Έτσι βλέπω ότι τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά και τα ώριμα χρόνια μου τα πέρασα κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ. Για το λόγο αυτό θέλω να αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής».
Με την επιστολή του ο μουσικοσυνθέτης ζητούσε από τον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ να επιληφθεί εκείνος προσωπικά ώστε, όπως αναφέρεται: «Να γίνει σεβαστή όχι μονάχα η ιδεολογία μου, αλλά και οι αγώνες μου για την ενότητα των Ελλήνων. Καθώς επίσης βέβαια και όλα αυτά που ήδη έχω ρυθμίσει, σε συνεννόηση με την γραμματέα μου Ρένα Παρμενίδου και τον φίλο και Πρόεδρο του Παγκρητίου Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργο Αγοραστάκη».
Βραβεία και διακρίσεις
Ο Μίκης Θεοδωράκης κατά τη διάρκεια της μακράς πορείας του είχετιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις, όπως το βραβείο ειρήνης «Λένιν» της Σοβιετικής Ένωσης (1983), το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος που του είχε απονεμηθεί στις 24 Ιουλίου 1995 από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο , καθώς και το παράσημο του αξιωματικού της Λεγεώνας της Τιμής, ανώτατη διάκριση της Γαλλικής Δημοκρατίας (Μάρτιος 1996).
Στις 27 Μαΐου 1996 το Πανεπιστήμιο Αθηνών τον είχε αναγορεύσει «ομοθύμως» επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Μουσικών Σπουδών και τον Μάρτιο του 2000 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).
Τον Ιούλιο του 2002 είχε τιμηθεί με το γερμανικό μουσικό βραβείο «Έριχ Κόρνγκολντ» και τον Μάιο του 2005 με το διεθνές βραβείο μουσικής για το 2005 από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσικής και την UNESCO.
Επίσης, τον Μάρτιο του 2007 είχε τιμηθεί με τον Ταξιάρχη της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας, ενώ τον Μάιο του 2013 η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών τον είχε εκλέξει επίτιμο μέλος της και τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους έγινε η επίσημη τελετή υποδοχής του.
Βιβλία
Πλούσιο είναι και το συγγραφικό έργο του κορυφαίου Μίκη Θεοδωράκη. Μεταξύ άλλων έγραψε τα βιβλία:
- «Το χρέος» (δύο τόμοι), εκδ. Τετράδια της Δημοκρατίας (1970-1971)
- «Μουσική για τις μάζες», εκδ. Ολκός (1972)
- «Στοιχεία για μια νέα πολιτική» και «Δημοκρατική και συγκεντρωτική αριστερά», εκδ. Παπαζήση (1976)
- «Οι μνηστήρες της Πηνελόπης», εκδ. Παπαζήσης (1976)
- «Περί Τέχνης», εκδ. Παπαζήση (1976)
- «Η αλλαγή. Προβλήματα ενότητας της Αριστεράς» (1978)
- «Μαχόμενη Κουλτούρα» (1982)
- «Για την ελληνική μουσική» (1983) -το 1986 επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Καστανιώτη
- «Ανατομία της σύγχρονης μουσικής», εκδ. Σύγχρονη Εποχή (1983)
- «Star Sυstem», εκδ. Κάκτος (1984)
- «Οι δρόμοι του αρχάγγελου» (αυτοβιογραφία σε πέντε τόμους), εκδ. Κέδρος (1986-1995)
- «Ζητείται Αριστερά», εκδ. Σιδέρη (1989)
- «Αντιμανιφέστο», εκδ. Γνώσεις, «Πού πάμε;», εκδ. Γνώσεις (1989)
- «Ανατομία της Μουσικής», εκδ. Αλφειός (1990)
- «Να μαγευτώ και να μεθύσω», εκδ. Λιβάνη (2000)
- «Το μανιφέστο των Λαμπράκηδων», εκδ. Ελληνικά Γράμματα (2003)
- η τριλογία «Πού να βρω την ψυχή μου…», εκδ. Λιβάνη, με αποσπάσματα από συνεντεύξεις, άρθρα και ομιλίες του -της τελευταίας δεκαετίας (2003)
- «Μάνου Χατζηδάκι εγκώμιον», εκδ. Ιανός (2004)
- «Σπίθα για μια Ελλάδα ανεξάρτητη και δυνατή», εκδ. Ιανός (2011)
- «Διάλογοι στο λυκόφως-90 συνεντεύξεις», εκδ. Ιανός (2016)
- «Μονόλογοι στο λυκαυγές», εκδ. Ιανός (2017)
Επιπλέον, συνέγραψε πολλούς κύκλους ποιημάτων που μελοποίησε ο ίδιος, μεταξύ των οποίων και «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού», «Ο Ήλιος και ο Χρόνος», «Αρκαδία Ι», «Αρκαδία VI» και «Αρκαδία X» και το «Τραγούδι της γης» από τη συμφωνία Νο 2. Έχει επίσης δημοσιεύσει πολλά έργα στα Γαλλικά.
Το προσωπικό αρχείο του παραχωρήθηκε από τον ίδιο στη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη και είναι προσβάσιμο στους ενδιαφερόμενους μελετητές.
