Μετά την ανακάλυψη στη Σελήνη ενός μυστήριου, μαύρου μονόλιθου, που ίσως κρύβει πολλές απαντήσεις γύρω από την καταγωγή της ανθρωπότητας, ξεκινά ένα ταξίδι αναζήτησης προς το άγνωστο, ένα διαστημικό ταξίδι στον πλανήτη Δία. Αρχηγός της ομάδας, που συγκροτείται, είναι ο Dave, καθοδηγούμενος από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή τεχνητής νοημοσύνης, τον HAL. Όμως ο HAL, που ρυθμίζει τις λειτουργίες του σκάφους, θα παρουσιάσει ξαφνικά παράξενες διαταραχές και θα στραφεί ενάντια στους ίδιους τους κοσμοναύτες.
Οι ταινίες του Stanley Kubrick χαρακτηρίζονταν ως «αριστουργήματα» πριν ακόμα προβληθούν στους κινηματογράφους. Ήταν γνωστός για την τελειομανία του, τις φιλόδοξες ιδέες του, τον έλεγχο που απαιτούσε να έχει σε κάθε τομέα των γυρισμάτων. Οι ταινίες του Kubrick ήταν πραγματικά «δικές του», καθώς επέβλεπε κάθε λεπτομέρεια και συχνά έπαιρνε τη θέση του φωτιστή, του ηχολήπτη, ακόμα και του σκηνογράφου, όταν δεν έμενε ικανοποιημένος. Το 1968, κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους η πιο φιλόδοξη ταινία του μέχρι τότε. Είχε τίτλο «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» και σύμφωνα με τον Kubrick , ήταν μια «καλή ταινία επιστημονικής φαντασίας». Ο σκηνοθέτης είχε προβεί στον παραπάνω χαρακτηρισμό, για να σχολιάσει όλες τις υπόλοιπες ταινίες επιστημονικής φαντασίας που είχαν βγει κατά καιρούς, τις οποίες δεν θεωρούσε αξιόλογες.
Ο Stanley Kubrick μετά τα γυρίσματα της ταινίας S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα εντυπωσιάστηκε από την πιθανότητα της εξωγήινης ζωής και έτσι αποφάσισε να γυρίσει μια καλή ταινία επιστημονικής φαντασίας. Ψάχνοντας για έναν κατάλληλο συνεργάτη στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, ο Kubrick συμβουλεύτηκε από μια αμοιβαία γνωριμία, προσωπικό στην Columbia Pictures,τον Roger Caras, να συναντήσει τον γνωστό, τότε, συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, τονArthur Clarke.
Το σενάριο, γραμμένο από τον Kubrick και τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Arthur Clarke είναι εν μέρει βασισμένο στο διήγημα του Clarke “The Sentinel”. Το 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος, το φανταστικό, εντυπωσιακό και βραβευμένο αριστούργημα του Stanley Kubrick , περιγράφει τη σχέση ανθρώπου και μηχανής με ένα πρωτόγνωρο κινηματογραφικό συνδυασμό ήχου και εικόνας. Μία ταινία σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου, που ήταν υποψήφια για τέσσερα βραβεία Όσκαρ αλλά τελικά κέρδισε μόνο αυτό των οπτικών εφέ (Stanley Kubrick).
Η ταινία περιστρέφεται γύρω από θέματα όπως η ανθρώπινη εξέλιξη, η τεχνητή νοημοσύνη και η εξωγήινη ζωή. Επίσης, είναι αξιοσημείωτη για την επιστημονική ακρίβεια των λεπτομερειών του σεναρίου, τα πρωτοποριακά (για την εποχή τους) ειδικά εφέ, τη χρήση του ήχου ως αφηγηματικού μέσου και την εξαιρετικά λιτή χρήση διαλόγου. Χαρακτηριστικές είναι επίσης και οι σεκάνς με μουσική επένδυση κομμάτια όπως ο Γαλάζιος Δούναβης του Γιόχαν Στράους και το Τάδε έφη Ζαρατούστρα του Ρίχαρντ Στράους.
Η πρώτη σκηνή της ταινίας δεν περιέχει ούτε ένα δευτερόλεπτο ανθρώπινης ομιλίας. Χιλιάδες χρόνια πριν, μια ομάδα πρωτόγονων ανθρώπων, που είχαν ακόμα μορφή πιθήκων, δέχεται επίθεση από μια αντίπαλη φυλή, η οποία τους διώχνει από τον νερόλακκο, που είχαν εγκατασταθεί. Ένας πίθηκος όμως, ο οποίος στο σενάριο είχε το όνομα Moon watcher, δηλαδή αυτός που παρακολουθεί το φεγγάρι, σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει ένα κόκκαλο ως εργαλείο και όπλο. Με αυτό, επιτέθηκε και σκότωσε τον αρχηγό της αντίπαλης φυλής, παίρνοντας έτσι πίσω τον πολύτιμο νερόλακκο. Ήταν η στιγμή που ο πρωτόγονος άνθρωπος σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία, για να επιβληθεί στους υπόλοιπους.
Τους πιθήκους υποδύθηκαν ηθοποιοί, ντυμένοι με στολές. Η μεταμόρφωσή τους ήταν τόσο πετυχημένη, που πολλοί σχολίασαν ότι η Ακαδημία δεν τους έδωσε το Όσκαρ για καλύτερο μέικ απ, γιατί δεν είχαν καταλάβει ότι ήταν άνθρωποι μέσα στα κουστούμια! Τον «φεγγαρο-παρατηρητή» ενσάρκωσε ο μίμος Daniel Richter, που μελετούσε τις κινήσεις πιθήκων και μαϊμούδων για μήνες. Κάποια στιγμή, ο Richter ως πίθηκος πετάει το κόκαλο στον αέρα και με τη βοήθεια ειδικών εφέ, μετατρέπεται σε διαστημικό σταθμό. Η σκηνή αλλάζει και ο θεατής μεταφέρεται μερικά χιλιάδες χρόνια στο μέλλον, όταν ο άνθρωπος έχει φτάσει να κατακτήσει το διάστημα. Τα πλάνα του διαστήματος επενδύθηκαν μουσικά με το βαλς του Γιόχαν Στράους, «Μπλε Δούναβης», αναδεικνύοντας έτσι την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ο “πρωταγωνιστής” της ταινίας για πολλούς δεν ήταν κάποιος από τους ανθρώπους του καστ, αλλά ο υπολογιστής HAL 9000, που συνοδεύει τους αστροναύτες στην αποστολή τους προς τον Δία. Ο HAL μιλάει με ανθρώπινη φωνή, συζητά και παίζει σκάκι με τους ανθρώπους, που φτάνουν σε σημείο να αναρωτηθούν αν το μηχάνημα έχει αποκτήσει συναισθήματα. Όταν εντοπίζουν ένα λάθος στους υπολογισμούς του, αποφασίζουν να τον αποσυνδέσουν, αλλά ο HAL αντιλαμβάνεται το σχέδιο και προσπαθεί να τους εμποδίσει, κόβοντας το οξυγόνο του αστροναύτη Φρανκ Πουλ. Ο Πουλ επιβιώνει και αρχίζει να αποσυνδέει τον υπολογιστή, ο οποίος τον παρακαλεί να σταματήσει και στο τέλος, παραδέχεται ότι φοβάται τον θάνατο. Καθώς φτάνει στο τέλος, αρχίζει να τραγουδά την πρώτη πληροφορία που είχε περαστεί στη μνήμη του, το τραγούδι «Daisy Bell». Ο «θάνατος» του υπολογιστή συγκινεί τους θεατές σαν να ήταν άνθρωπος. Η ανεπτυγμένη τεχνολογία του HAL του είχε επιτρέψει να αποκτήσει συναισθηματική λογική, όπως την ανάγκη να επιβιώσει και τον φόβο για το άγνωστο.
Τη φωνή του HAL έκανε ο Douglas Rain, ο οποίος στις ηχογραφήσεις ήταν ξυπόλητος και ακουμπούσε τα πόδια του σε μαξιλάρι, για να μιλά με γαλήνια ηρεμία, σαν να ήταν προγραμματισμένος. Το τραγούδι «Daisy Bell» ήταν στην πραγματικότητα το τραγούδι που χρησιμοποιούσαν τα εργαστήρια τηλεπικοινωνιών Bell, που εκείνη την εποχή προσπαθούσαν να αναπτύξουν «ομιλία» για τους υπολογιστές. Το «Daisy Bell» τραγουδούσε ο υπολογιστής IBM 704, καθώς οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ήταν ευκολότερο να προγραμματίσουν τα μηχανήματα να τραγουδούν, παρά να μιλούν.
Η Oδύσσεια και τα ναρκωτικά
Οι πωλήσεις των εισιτηρίων ήταν πολύ χαμηλές όταν πρωτοκυκλοφόρησε η ταινία. Οι περισσότεροι κινηματογράφοι ήταν έτοιμοι να την αποσύρουν, όταν παρατήρησαν ότι συνεχώς αυξανόταν ο αριθμός νέων ανθρώπων που έβλεπαν την ταινία ξανά και ξανά. Ήταν οι “χίπηδες” που ανακάλυψαν ότι η 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος προσέφερε το τέλειο ψυχεδελικό θέαμα, όταν βρίσκονταν υπό την επήρεια ναρκωτικών.
Οι κριτικοί όμως την κατατάσσουν στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών!
Σκηνοθέτης: Stanley Kubrick
Σενάριο: Stanley Kubrick, Arthur Clarke από τη νουβέλα του Clarke «Ο φρουρός»
Φωτογραφία: Geoffrey Unsworth
Μουσική: Richard Strauss, Johann Strauss, Aram Khachaturian, Gyorgy Ligeti
Ηθοποιοί: Keir Dullea, Gary Lockwood, William Sylvester, Daniel Richter, Leonard Rossiter
Βραβεία: Όσκαρ ειδικών εφέ και υποψηφιότητες για τα Όσκαρ σκηνοθεσίας, σεναρίου και σκηνογραφίας.
Βραβεία BAFTA από τη Βρετανική ακαδημία κινηματογράφου για την καλύτερη φωτογραφία, σκηνογραφία και μουσική επιμέλεια και υποψηφιότητα για καλύτερη ταινία.
Βραβεία καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας από την ένωση κριτικών κινηματογράφου του Κάνσας, βραβείο καλύτερης ξένης ταινίας από την Ιταλική ακαδημία κινηματογράφου κ.α.
Η.Π.Α. 1968
Διάρκεια: 130’
