Ο Παντελής Βούλγαρης, με την Ιωάννα Καρυστιάνη («Μικρά Αγγλία», «Νύφες») που υπογράφει το σενάριο, μας μεταφέρουν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου το διάστημα πριν την Πρωτομαγιά του ’44, και μας παρουσιάζουν τους ανθρώπους πίσω από τα τραγικά γεγονότα.
Τέσσερα χρόνια μετά την επιτυχημένη και πολυβραβευμένη «Μικρά Αγγλία», ο Παντελής Βούλγαρης, σκηνοθέτης των μεγάλων και αγαπημένων από τον κόσμο κινηματογραφικών επιτυχιών «Νύφες», «Ψυχή Βαθιά», «Η Φανέλα με το 9», «Πέτρινα Χρόνια» επιστρέφει στη μεγάλη οθόνη με την ταινία «Το Τελευταίο Σημείωμα» και καταπιάνεται με μια από τις πιο γνωστές σελίδες της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας.
Η νέα ταινία του Παντελή Βούλγαρη είναι συνάμα ιστορία και μυθοπλασία, ένα κινηματογραφικό «σημείωμα» μνήμης, σεμνότητας και αναστοχασμού. «Το Τελευταίο Σημείωμα» θα κάνει πρεμιέρα στις αίθουσες στις 26 Οκτωβρίου από την Tanweer.
ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
Ναπολέων Σουκατζίδης – ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Ο Ναπολέων Σουκατζίδης γεννήθηκε στην Προύσα της Μικράς Ασίας το 1909 και μεγάλωσε στο Αρκαλοχώρι Ηρακλείου Κρήτης, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένεια του μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Απόφοιτος της Ανώτατης Εμπορικής, αγωνιστής του λαϊκού κινήματος, κομμουνιστής, πρόεδρος του σωματείου εμποροϋπαλλήλων Ηρακλείου. Για τη συνδικαλιστική του δράση, η μεταξική δικτατορία τον έστειλε σε εξορίες και φυλακές. Κρατούμενος χωρίς διακοπή από το 1936 έως το τέλος της ζωής του το 1944. Πέρασε από τον Αϊ Στρατή, την Ακροναυπλία, τις φυλακές Λαρίσης, το Χαϊδάρι.
Καλλιεργημένος, μορφωμένος και πολύγλωσσος, μιλούσε πέντε γλώσσες. Γνώστης και της γερμανικής, στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου ήταν διερμηνέας. Την Πρωτομαγιά του 1944 ο Γερμανός Διοικητής του Χαϊδαρίου Καρλ Φίσερ του πρότεινε να του χαρίσει τη ζωή υπό τον όρο να εκτελεστεί άλλος κρατούμενος στη θέση του. Ο Σουκατζίδης αρνήθηκε, ακολούθησε τους 199 συντρόφους του ως τον τοίχο του Σκοπευτηρίου της Καισαριανής.
Στο «Τελευταίο Σημείωμα» τον Σουκατζίδη υποδύεται ο ηθοποιός Ανδρέας Κωνσταντίνου («Ουζερί Τσιτσάνης», «Όχθες», «Μικρά Αγγλία», συμπτωματικά Ηρακλειώτης και αυτός. Ψιλόλιγνος, αδυνάτισε κι άλλο, έφεξε για να είναι πειστικός κρατούμενος της Κατοχής. Ξεσκόνισε και βελτίωσε τα γερμανικά του με δάσκαλο, το απαιτούσε ο ρόλος του διερμηνέα. Διάβασε με ζήλο ένα σωρό βιβλία, από το «Χαϊδάρι» του φυλακισμένου τότε εκεί γιατρού Αντώνη Φλούντζη έως το «Ο Τόπος του Εγκλήματος – Γερμανία η ανοίκεια πατρίδα» του γερμανού ψυχιάτρου – ψυχαναλυτή Titus Milech (Εκδόσεις Επιλογή/Θύραθεν). Είχε συνεχώς μαζί του το λεύκωμα με τα τελευταία σημειώματα μελλοθάνατων.
Διάβασε ποιήματα, άκουσε τραγούδια της εποχής, μίλησε με κόσμο που γνώριζε κάτι για κάποιον από τους 200, που είχε οικογενειακές εμπειρίες από την Κατοχή. Στα γυρίσματα του θαλάμου καθόταν συχνά στο ράντσο του με ένα βιβλιαράκι στα χέρια, «Κρητικές Μαντινάδες» έκδοση του 1933 της εκπαιδευτικού και αγωνίστριας με το μοιραίο τέλος στον εμφύλιο, Μαρίας Λιουδάκη.
Η Μαρία, μεγάλη αδελφή της αρραβωνιαστικιάς του Σουκατζίδη, Χαράς, στον πρόλογο του βιβλίου ευχαριστεί πολύ το μικρό φιλοπρόοδο παιδάκι Ναπολέοντα Σουκατζίδη που τη βοήθησε συλλέγοντας τις καλύτερες μαντινάδες.
Καρλ Φίσερ – ΑΝΔΡΕ ΧΕΝΙΚΕ
Όπως πολλοί αξιωματικοί των ΕΣ-ΕΣ, ο Φίσερ ήταν μορφωμένος, δικηγόρος στο επάγγελμα. Στο Χαϊδάρι αντικατέστησε τον κτηνώδη Ραντόμσκι, αχθοφόρο στο λιμάνι του Αμβούργου, επειδή στο στρατόπεδο σκότωσε ακόμη και γερμανό στρατιώτη για απλό παράπτωμα. Για τον λοχαγό Φίσερ, η Ελλάδα ήταν ο τελευταίος σταθμός της στρατιωτικής του θητείας μετά τα πεδία του πολέμου στην Πολωνία και την Σοβιετική Ένωση. Ήρθε τον Φεβρουάριο του 1944. Ιδεολόγος Ναζί και έμπειρος.
Όταν προς το τέλος του πολέμου και τη διαφαινόμενη ήττα του Γ’ Ράιχ, ο Χίτλερ αποφάσισε την πολιτική της «καμένης Γης», των καταστροφών και των μαζικών εκτελέσεων, στην Ελλάδα, μόνον ο Γενικός Διοικητής στρατηγός της αεροπορίας της Βέρμαχτ, Φελμν και ο Πολιτικός Διοικητής διπλωμάτης Χέρμαν Νόιμπάχερ προσπάθησαν να καθυστερήσουν κάπως την εφαρμογή κάποιων εντολών. Ο ανώτατος Διοικητής των ΕΣ-ΕΣ και των αστυνομικών υπηρεσιών υποστράτηγος Βάλτερ Σιμάνα, γνωστός ως «χασάπης», ο Διοικητής του κολαστηρίου της Οδού Μέρλιν υποστράτηγος Βάλτερ Μπλούμε, εκλεκτός του Χίμλερ και όλοι οι αξιωματικοί των ΕΣ-ΕΣ υπερθεμάτισαν την πολιτική της «καμένης γης» και του «πολιτικού χάους».
Ο πιστός Φίσερ άρχισε να στέλνει δεκάδες αγωνιστές από το Χαϊδάρι στον τοίχο της Καισαριανής. Οι 200 ήταν η μαζικότερη εκτέλεση.
Αφού μπορούσε να βρει άλλον διερμηνέα γιατί θέλησε να εξαιρέσει τον Σουκατζίδη από τη λίστα των 200; Σίγουρα ο καλλιεργημένος, πολύγλωσσος, ακέραιος, θαρραλέος Σουκατζίδης ήταν μια προσωπικότητα που τον είχε εντυπωσιάσει, μια ιδιαίτερη περίπτωση που ήταν αδύνατον να μην τον ενδιαφέρει. Και ως νομικός, καθώς είχε αρχίσει πλέον η αντίστροφη μέτρηση για το Γ’ Ράιχ, θα πρέπει να έκανε σκέψεις για το τέλος. Ωστόσο, πιστός και πειθαρχημένος, προχώρησε σε εκατοντάδες εκτελέσεις. Στο «Τελευταίο Σημείωμα» τον λοχαγό Καρλ Φίσερ υποδύεται ο Γερμανός ηθοποιός Αντρέ Χένικε («Μια Επικίνδυνη Μέθοδος», «Pandorum», «Η Πτώση»). Του άρεσε πολύ το σενάριο, αλλά προτού πει το ναι ήρθε για λίγες μέρες στην Ελλάδα, να γνωρίσει από κοντά τον Παντελή Βούλγαρη.
Είδε μακέτες, φωτογραφικό υλικό, ρώτησε λεπτομέρειες, ήπιε μπύρες με τον σκηνοθέτη και τον «Σουκατζίδη», ενθουσιάστηκε με την παρέα, το πείσμα και την πίστη στο σχέδιο. Στάθηκε μπροστά στη Γιούλα Ζωϊοπούλου να του πάρει μέτρα για τη στολή αξιωματικού των ΕΣ-ΕΣ.
Στα γυρίσματα «Γερμανός». Στην ώρα του πάντα, οργανωμένος, διαβασμένος. Καλός συνεργάτης με τους ηθοποιούς, ισότιμος και με τους πάμπολλους κομπάρσους, έμαθε τα ονόματα σχεδόν όλων. Τρελάθηκε με την εκρηκτική άνοιξη της Κρήτης, γύρισε την περιοχή, ανέβηκε ως και στο οροπέδιο Ασκύφου στα Σφακιά, μόνος, για να επισκεφθεί το μικρό Πολεμικό Μουσείο με εκθέματα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μετά το τελευταίο των γυρισμάτων, αποχαιρέτησε και φίλησε εγκάρδια τους πάντες και κάπου παραπέρα αφιέρωσε στην Ιωάννα Καρυστιάνη ένα τραγούδι. Της τραγούδησε Θεοδωράκη σε αλάνθαστα ελληνικά! «Δεν ξέρω τι σημαίνουν τα λόγια», της είπε, «το έμαθα παπαγαλία γιατί μ’ αρέσει πολύ η μελωδία και ο ρυθμός».
Χαρά Λιουδάκη – ΜΕΛΙΑ ΚΡΑΪΛΙΝΓΚ
Η Κρητικιά αγαπημένη του Σουκατζίδη, έρωτας από τα χρόνια της ελευθερίας στο Ηράκλειο. Αρραβώνας που κράτησε τα 8 χρόνια των συνεχών διώξεων του Ναπολέοντα έως την εκτέλεση του την Πρωτομαγιά του 1944.
Με σπουδές διδασκάλισσας η Χαρά στην Κατοχή δούλευε στο Δρομοκαΐτειο Δημόσιο Ψυχιατρείο. Στο «Τελευταίο Σημείωμα» την υποδύεται η μεγαλωμένη στην Αθήνα Μελία Κράιλινγκ, με επώνυμο ξενικό από τον πατέρα της. Η Μελία εδώ και τρία χρόνια ζει και δουλεύει στην Αμερική, , με σημαντικούς ρόλους σε δημοφιλείς ταινίες και σειρές («Guardians of the Galaxy», «The Last Tycoon», «Tyrant»). Εκεί έμαθε πως ο Παντελής Βούλγαρης έχει στα σκαριά την ταινία για τους 200 της Καισαριανής, πήρε το αεροπλάνο και ήρθε να τον συναντήσει.
Στα γυρίσματα, στρατιώτης! Διαβασμένη, πειθαρχημένη, πάντα συγκεντρωμένη. Και ξετρελαμένη με την συντροφική ατμόσφαιρα. Έρχονταν στο Ιτζεδίν ακόμα και τις μέρες που δεν είχε δική της σκηνή για να μη χάσει ότι άλλο υπήρχε στο πρόγραμμα.
Το βράδυ μετά το τελευταίο της γύρισμα μάζεψε όλο τον κόσμο στην αίθουσα του μακιγιάζ, ανέβηκε σε μια καρέκλα και αφιέρωσε ονομαστικά δικές της αυτοσχέδιες μαντινάδες σε κάμποσους της ταινίας. Κατόπιν με την βαλίτσα της έτοιμη για το αεροδρόμιο, ξενύχτησε με τους συμπρωταγωνιστές της σε χανιώτικο μπαράκι, πίνοντας τσικουδιές και κλαίγοντας, δεν ήθελε να γυρίσει στο Λος Άντζελες.
Κώστας – ΤΑΣΟΣ ΔΗΜΑΣ
Οι φίλοι του θεάτρου ξέρουν καλά τον αισθαντικό και φίνο ηθοποιό Τάσο Δήμα. Εδώ και 30 χρόνια μόνιμος συνεργάτης του Θόδωρου Τερζόπουλου πρωταγωνιστεί σε πολλές παραστάσεις της ομάδας ΑΤΙΣ που ανέβηκαν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Στο «Τελευταίο Σημείωμα» ο Τάσος Δήμας παίζει στο σινεμά για πρώτη φορά. Υποδύεται των Κώστα, βετεράνο του λαϊκού κινήματος, μια ζωή σε εξορίες και φυλακές. Από την Ακροναυπλία της μεταξικής δικτατορίας στο Χαϊδάρι της Γερμανικής Κατοχής, ένας από την λίστα των 200 «εκλεκτών» της Ιστορικής Πρωτομαγιάς του 1944.
Ο Τάσος Δήμας, πάντα στοχαστικός, ήσυχος έως και «κλειστός» στα γυρίσματα ήταν ανά πάσα στιγμή πρόθυμος να συζητήσει ευγενικά και χαμηλόφωνα με όλους τους ηθοποιούς, επαγγελματίες και ερασιτέχνες. Στις δύσκολες στιγμές, ακόμη και το άγχος του έβγαζε γοητεία και υποβλητικότητα. Στο «γλέντι» των μελλοθάνατων, στην τελευταία νύχτα της ζωής τους, γύρισμα που κράτησε τρεις ολόκληρες νύχτες, χόρεψε με την ψυχή του. «Αυτό το ξέσπασμα των ανθρώπων ήταν ο λόγος που δέχτηκα να παίξω κι εγώ στο σινεμά», είπε συγκινημένος στον Βούλγαρη. Όταν «εκτελέστηκε», ξάπλα στο χώμα και κάτω από τον καυτό ήλιο, ως «νεκρός» δεν ανέπνεε ακόμη και στις πρόβες για την επόμενη σκηνή.
Χρήστος – ΑΙΝΕΙΑΣ ΤΣΑΜΑΤΗΣ
Ο αδύνατος, μελαχρινός με τα έντονα πίσσα μαύρα μάτια που κάθεται σιωπηλός δίπλα στον Παντελή Βούλγαρη ακούει όλες τις παρατηρήσεις και διορθώσεις για την κάθε σκηνή και όταν εκείνος σηκώνεται, του παίρνει και την καρέκλα του σκηνοθέτη. Αυτός είναι ο Αινείας, σπίρτο, με χιούμορ, και έτοιμος να πιάσει κουβέντα για τα τότε και τα τωρινά πολιτικά.
Δεν ξεκολλούσε από το γύρισμα ακόμα και τις μέρες και νύχτες που ο ρόλος του κρατούμενου «Χρήστου» δεν ήταν στο όρντινο. Η αγαπημένη του Χρήστου, Ξένια, βασανίζεται στο άντρο της οδού Μέρλιν και μεταφέρεται στο Χαϊδάρι σε φορείο. Η δοκιμασμένη στους αγώνες και στα σίδερα φιλία του με τον Σουκατζίδη περνάει μια κρίση. Αλλά οι δυο τους, στο ξενύχτι του θανάτου, χορεύουν μαζί και στον τοίχο της Καισαριανής στέκονται δίπλα δίπλα.
Κόβατς – ΛΟΥΚΑΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ
Στο «Τελευταίο Σημείωμα» ο 23χρονος νεαρός ηθοποιός Λουκάς Κυριαζής έχει το ρόλο του Κόβατς, του ουγγρικής καταγωγής Γερμανού στρατιώτη, διαβόητου για τη βίαιη μεταχείριση των κρατουμένων στο Χαϊδάρι. Στο στρατόπεδο σφυρίζουν τα γερμανικά του και το μαστίγιο του. Ο σεμνός και επιμελής Λουκάς είδε κλασσικές και σύγχρονες ταινίες που του υπέδειξε ο Παντελής Βούλγαρης, διάβασε πολύ, ασκήθηκε πολύ, δούλεψε τις εκρήξεις και τις μεταπτώσεις του (που απαιτούσε ο ρόλος του).
Έπιανε αμέσως το κλειδί της κάθε σκηνής του, ρουφούσε τις λεπτομέρειες τις ερμηνείες των έμπειρών στο θέατρο και στο σινεμά συναδέλφων του. Στα γυρίσματα, το «κάθαρμα», ο Κόβατς, κέρδισε το τσούρμο του συνεργείου, των ηθοποιών και των κομπάρσων.
